ورود، خرید، فروش و توزیع سیگار قاچاق در کشور این روز‌ها به یکی از آسان‌ترین شغل‌ها تبدیل شده‌است که تقریبا هیچ نهاد نظارتی هم پی آن را نمی‌گیرد، طوری که انواع و اقسام سیگارهای قاچاق به وفور در دکه‌های روزنامه‌فروشی و سوپرمارکت‌ها پیدا می‌شود، از طرف دیگر قاچاق این محصول نیز به راحتی از طریق لنج‌های باری به کشور انجام و از طریق خودرو‌های شوتی(قاچاق‌بر) به صورت روزانه در سراسر کشور توزیع و پخش می‌شود. این در حالی است که ارزش سالانه و سود قاچاقچیان از بازار سیگار معادل چهاربرابر کل بودجه پیشنهاد داده شده سال 1401 برای اجرای طرح و قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت کشور است. در این گزارش قصد داریم روند تولید، واردات قاچاق و رسمی سیگار و نحوه توزیع آن در سراسر کشور را مورد بررسی قرار داده سپس به مهم‌ترین راهکار‌های عملی مبارزه با قاچاق این کالا بپردازیم.
میزان تولید سیگار در کشور
بر خلاف میزان قاچاق، در مورد تولید سیگار در کشور اتفاق نظر وجود دارد به طوری که سالانه رقمی حدود 55میلیارد نخ سیگار در کشور تولید می‌شود که حدودا 90 درصد مصرف این کالا در کشور را تشکیل می‌دهد، از ابتدای سال تا پایان آذرماه 47میلیارد و 100میلیون نخ سیگار در کشور تولید شده که این آمار در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته (تولید 41 میلیارد و 444 میلیون نخ) رشد 14درصدی تولید را نشان می‌دهد.
میزان کشفیات چقدر بوده است؟
آمار کشفیات سیگار در کشور مربوط به شش‌ماهه نخست امسال است. آنگونه که طبق این آمار به نظر می‌رسد کشفیات صورت گرفته تنها 8 درصد میزان واقعی قاچاق سیگار به کشور است. در این خصوص مصطفی پورکاظم شایسته، معاون امور مقابله و هماهنگی حقوقی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز می‌گوید: در شش ماه نخست امسال 123میلیون نخ سیگار قاچاق به ارزش 73 میلیارد تومان کشف و ضبط شده است.
گردش سالانه قاچاق سیگار در کشور
میزان قاچاق سیگار به کشور سالانه 20 میلیارد نخ است و قیمت هر نخ سیگار مارلبرو 2500 تومان است، با توجه به گستردگی توزیع و محبوبیت سیگار مارلبرو در کشور اگر میانگین هر نخ سیگار در کشور را 2000تومان تلقی کنیم، گردش مالی سیگار قاچاق در کشور سالانه 40 هزار میلیارد تومان است، بد نیست بدانید این میزان قاچاق چهار برابر میزان بودجه اختصاص داده‌شده به طرح جوانی جمعیت بوده و 4000میلیارد تومان بیشتر از بدهی خودروسازان به قطعه‌سازان است.
نحوه قاچاق
عمده قاچاق کشور از امارات متحده عربی انجام می‌شود، به طوری که به دلیل گردش مالی بالای سیگار قاچاق در کشورمان، ابتدا در این کشور سیگار برای مصرف داخلی در ایران تولید می‌شد، سپس به بندر خصب عمان و عراق فرستاده شده و در آنجا با قایق‌های کوچک و لنج به ایران می‌رسید، سپس به دلیل دپو نکردن و خطرات ناشی از آن به صورت کاملا منظم و روزانه به استان‌های مختلف کشور به وسیله خودرو‌های شوتی (قاچاق‌بر) ارسال می‌شد. طبق گفته محمدرضا تاجدار، رئیس انجمن تولیدکننـدگان، صادرکنندگان و واردکنندگان محصولات دخانی، بخش دیگری از قاچاق سیگار به صورت رسمی و ترانزیت وارد کشور می‌شود. طوری که محموله‌های سیگار بین دیگر بار‌های یک تریلی قرار می‌گیرد و چون دستگاه ایکس ری در همه گمرکات کشور وجود ندارد سیگار قاچاق به راحتی وارد کشور می‌شود، مرکز عمده سیگار قاچاق در کشور چهارراه مولوی تهران است طوری که در کمال تعجب و ناباوری و در غفلت سازمان‌های نظارتی حتی صنف سیگار فروشان قاچاق در این بازار وجود دارد و آنقدر در آرامش به کار خود ادامه می‌دهند که هر فرد به هر میزان سیگار قاچاق و خارجی بخواهد می‌تواند تهیه کند.
سازمان‌های متولی مبارزه با قاچاق چه می‌گویند؟
آنچه از سازمان‌های متولی برخورد با سیگار قاچاق در کشور مشاهده می‌شود این است که هر سال یک‌بار این نهاد‌ها با پوشش خبری و تصویری از برخورد با چند فروشنده کالای قاچاق در بازار، می‌خواهند به مخاطبان القا کنند که مبارزه با قاچاق سیگار به جد پیگیری و دنبال می‌شود، با این حال اگر سری به بازارها، خرده فروشی‌ها و دکه‌های روزنامه‌فروشی بزنیم میزان واقعی قاچاق سیگار و برخورد کردن یا برخورد نکردن با این فروشندگان آشکار می‌شود، به گونه‌ای که گستردگی و فراوانی سیگار قاچاق خصوصا مارلبرو به حدی است که مشخص است دستگاه مسؤول، مبارزه جدی را در این خصوص در برنامه ندارد، بدون شک یکی از اصلی‌ترین متولیان برخورد با این کالای قاچاق، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است که البته این نهاد ظاهرا توجه چندانی به این موضوع ندارد به طوری که در این رابطه مویدی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در کمال تعجب می‌گوید: در بحث قاچاق سیگار خیلی دغدغه نداریم، چون تولید سیگار در کشور نزدیک به 90 درصد حجم مصرف را پوشش می‌دهد.
چه باید کرد؟
از سال 94 تاکنون طرح رهگیری سیگار برای کنترل ورود قاچاق این کالا به کشور و ساماندهی زنجیره تامین و توزیع آن در نظر گرفته‌شد، با این حال پس از نزدیک به پنج سال این طرح در سال گذشته با همکاری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و وزارت صمت رنگ رسمیت به خود گرفت، در این طرح قرار بود فرآیند‌های تولید، فروش و توزیع سیگار به طور سیستمی در سامانه‌های الکترونیک به ثبت برسد تا کالای قاچاق از غیرقاچاق و قانونی جدا شده و قابلیت ردیابی داشته‌باشد، ولی آنچه به نظر می‌رسد این است که برای موفقیت این طرح نباید تا تکمیل کامل سامانه جامع تجارت و رفع اشکالات اولیه آن به انتظار نشست. با این حال برای کنترل قاچاق سیگار به کشور راهکار‌های مختلفی توسط نهاد‌های مربوط مطرح شده است، از این رو با بهره‌گیری از تجربیات موفق جهانی و کاهش یا ثبات قیمت سیگار می‌توان به این مهم نائل شد.
در همین خصوص محمدرضا تاجدار، رئیس هیات مدیره انجمن محصولات دخانی گفت:
تحقیقی در 71کشور جهان روی سیگار و مصرف آن انجام شده که این تحقیق به این نتیجه‌گیری ختم شده است که اگر قیمت سیگار در کشوری 10 درصد افزایش یابد بدون شک این امر 7 درصد تجارت غیرقانونی و قاچاق سیگار را افزایش خواهد داد. وی افزود: اگر مالیات و عوارض سیگار را با اصول صحیح افزایش ندهیم به قاچاق سیگار در کشور کمک کرده‌ایم، به‌صورتی که یکی از اصلی‌ترین راهکار‌های کاهش سیگار قاچاق، اتخاذ تصمیماتی اقتصادی در داخل کشور برای فشار بر قاچاقچیان است.
این مقام صنفی عنوان کرد: از طرف دیگر باید اشراف نظامی، امنیتی و اطلاعاتی داشته‌باشیم و در کنار آن پروتکل‌های دوجانبه‌ای با کشور‌های مبدا قاچاق خصوصا امارات، عراق و عمان امضا کرده تا اجازه ورود سیگار قاچاق به کشور داده نشود.
تاجدار همچنین با اشاره به ورود برخی برند‌ها از مبادی غیررسمی به کشور بدون برنامه‌ریزی برای مدیریت آن، اظهار کرد: جداسازی مرکز دخانیات از وزارت صنعت منجر به محدودیت در ثبت سفارش و صدور مجوز خواهد شد که تامین نشدن به موقع مواد اولیه یکی از مشکلات پیش‌رو خواهد بود.
به گفته تاجدار، تامین نشدن به موقع مواد اولیه در آینده نزدیک موجب کاهش عرضه و در نهایت افزایش قیمت خواهد شد که همین افزایش قیمت به منزله جایگزین‌کردن کالای قاچاق و جعلی به جای کالای قانونی است.
واردات قانونی
آمار‌ها حاکی از آن است که میزان واردات رسمی سیگار به کشور بسیار ناچیز بوده است به طوری که لطیفی، سخنگوی سازمان گمرک نیز بر این ادعا صحه گذاشته و گفته در شش‌ماهه نخست سال جاری تنها 600 دلار سیگار از مبادی رسمی و گمرکات وارد کشور شده است.
آمار‌های مختلفی از سوی متولیان و نهاد‌های مرتبط با سیگار در رسانه‌ها مطرح می‌شود، طوری که آخرین آمار‌های سال گذشته حکایت از آن داشت، 10 میلیارد نخ‌سیگار قاچاق در کشور وجود دارد، حال آن که محمدرضا تاجدار، رئیس انجمن تولیدکننـدگان، صادرکنندگان و واردکنندگان محصولات دخانی میزان قاچاق سیگار به کشور را 20 میلیارد نخ عنوان کرد و گفت:
«در حال حاضر برآورد‌ها نشان می‌دهد که 20 میلیارد نخ سیگار قاچاق به کشور وارد می‌شود که بخشی عظیمی از آن مربوط به سیگار مارلبرو است و باقی آن مربوط به برند‌های دیگر است».
منبع: توتون صنعت
