قاچاق چند میلیون دلاری سیگار ناسالم | پشت‌پرده‌های صنعت دخانیات

این شرکت بسیار فربه است و هزینه‌های سرباری بسیار بالایی دارد. هفت مجتمع تولیدی دارد که بخشی از آن مطلقا تولیدی ندارند اما هزینه نگه‌داری‌اش به شرکت تحمیل می‌شود. ۵۰ درصد نیروی کار تقریبا کاری برای انجام ندارد. در دوره دولت‌های یازدهم و دوازدهم تلاش شد شرکت کوچک شود و بنابراین حدود ۲ هزار نفر از نیروی انسانی شرکت کاسته شد. متاسفانه در دولت جدید، باز همان نگاه سیاسی و جریانی باعث استخدام گسترده شده است و باز هزینه‌های سرباری شرکت دخانیات افزایش یافته است.

• ظاهرا در یک فقره، ۷۰۰ نفر را استخدام کرده‌اند.

این فقط یک نمونه از کارهایی است که منافع جریانی را بر منافع صنعت ارحج می‌داند. از این نمونه کارها بی‌شمار اتفاق می‌افتد.

• شرکت دخانیات برای سال‌های طولانی یک کارفرمای بزرگ کشت توتون بود. آن ساختار هنوز باقی است؟

پایه‌گذار یا پایه‌گذاران شرکت دخانیات ایران از نبوغ صنعتی و تجاری فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده‌اند. غیر از زمین‌های بسیار مرغوبی که برای کشت توتون خریداری شده بود، تقریبا در هر شهر مهم کشور، شرکت دخانیات در بهترین نقطه بازار ملک تجاری داشته است.

یکی از مهم‌ترین دلایلی که زمین‌های اختصاصی برای کشت توتون و تنباکو برای شرکت تهیه شده بود این بوده که بسیاری از کشاورزان ایران تمایلی به کشت توتون و تنباکو نداشته و می‌گفته‌اند پولش بی‌برکت است. بنابراین زمین‌هایی برای کشت اختصاصی تهیه کرده‌اند که بسیار گسترده بوده اما اکنون خیلی کاهش داشته است.

یکی از مشکلات خصوصی‌سازی و جداکردن وظایف حاکمیتی از ساختار شرکت دخانیات این است که این زمین‌ها و کشاورزان آن بلاتکلیف شدند. هیچ‌کس متولی کشت صنعتی توتون و تنباکو نیست. مثلا گفته شد برود زیر نظر وزارت جهاد اما وزارت جهاد اصلا ساختار و ابزار نظارت بر این قلم کشت را ندارد. قبلا توتون و تنباکو زیر نظر دخانیات کاشته می‌شد، توسط دخانیات هم خریده می‌شد. امروز کشاورزی ممکن است توتون بکارد اما شرکت دخانیات نخواهد آن را بخرد چون کیفیت لازم را ندارد. این‌جا پای نمایندگان مجلس به موضوع باز می‌شود؛ به شرکت دخانیات فشار می‌آورند که توتون را از این کشاورزها بخر. یعنی هزینه خرید توتون بی‌کیفیت هم به شرکت دخانیات تحمیل می‌شود.

همین فقدان متولی و عدم نظارت بر کشت باعث شده بالغ بر ۶۰ درصد توتون‌های مصرفی در سیگارهای ایرانی هم از خارج از کشور وارد شود

• زمین‌های کشاورزی شرکت دخانیات چه شده است؟

زمین‌ها هست ولی بعضا تغییر کاربری داده است، برخی دیگر قابل کشت نیست. شرکت زمین‌های بسیار زیادی دارد اما باید بتواند از آن‌ها بهره‌برداری کند. متاسفانه بسیاری از زمین‌ها و املاک افتاده و به دارایی راکد تبدیل شده است. هیات‌مدیره‌های زیادی هم آمده‌اند و تصمیم گرفته‌اند که زمین‌ها را تبدیل به دارایی دیگری کنند که توان مالی شرکت تقویت شود اما متاسفانه تقریبا هیچ‌کدام از این مصوبات به نتیجه نرسیده است. بنابراین ما شرکتی داریم که یک بازار چند میلیارد تومانی مقابلش گسترده است، میلیاردها دلار هم دارایی دارد اما گاهی توان پرداخت حقوق و مزایای پرسنل خود را هم ندارد.

• ساختار سهام‌داری شرکت دخانیات چگونه است؟

سه صندلی هیات مدیره که شامل مدیرعامل هم هست متعلق به صندوق فولاد است، یک صندلی مربوط به سازمان خصوصی‌سازی است و وزارت اقتصاد از این طریق نماینده خود را به شرکت دخانیات می‌فرستد. یک صندلی هم متعلق به وزارت صمت است. یعنی عملا سه وزارتخانه اقتصادی، وزارت کار، وزارت صمت و وزارت اقتصاد متولی اداره شرکت دخانیات ایران هستند.

• شرکت دخانیات سالانه چقدر سود بین سهام‌دارانش تقسیم می‌کند؟

در سال‌های اخیر به دلیل آن‌که تولید افت داشته، سود وجود نداشته که میان سهام‌داران تقسیم شود. مالیات‌هایی هم که باید به سازمان امور مالیاتی می‌پرداخته، پیش‌خور کرده است و بدهی مالیاتی دارد.

• شرکتی که زیان‌ده است چرا بر سر صندلی مدیریتی‌اش این‌همه دعواست؟ چرا این‌همه مشتاقند که بروند آن‌جا؟

شرکت دخانیات سکوی بسیار خوبی برای ورود به باشگاه مدیران صنعتی کشور است. بسیاری از مدیران شرکت دخانیات رفته‌اند و معاون وزیر شده و یا پست‌های بالاتر گرفته‌اند، ضمن این‌که می‌تواند برای جریان شما پول و موقعیت هم بسازد.

• من از مجموع این صحبت‌ها نتیجه می‌گیرم که ساختار خصولتی مهم‌ترین مشکل شرکت دخانیات است؟

بله، دقیقا! هیچ طرح و برنامه‌ای برای آینده شرکت وجود ندارد. این شرکت اسیر روزمرگی است و اگر هیات‌مدیره‌ای بتواند مسائل روز شرکت را حل و فصل کند، موفق تلقی می‌شود. شرکتی که برای آینده برنامه‌ریزی نکند، محکوم به شکست است.

• اطلاعاتی وجود دارد که شرکت‌های خارجی تولیدکننده سیگار در ایران، چه میزان دلار از کشور خارج می‌کنند؟

این اطلاعات وجود دارد اما قاعدتا محرمانه است. من فقط می‌توانم روند را برای‌تان توضیح دهم؛ ریال هر پاکت سیگاری که با برند JTI یا BAT تولید می‌شود، جمع می‌شود و در نهایت باید به صورت ارز از کشور خارج شود. حالا این‌که آیا این ارز را می‌توانیم تامین کنیم یا نه، اجازه دارند چقدر ارز ببرند، معادل ریالی‌اش چگونه می‌شود و… خیلی قابل شفاف‌سازی نیست. فقط می‌دانم که خروج ارز از کشور بسیار پردست‌انداز است و این دو شرکت چالش‌های زیادی در این زمینه دارند. این بروکراسی حتی سرمایه‌گذار خارجی را از ورود به ایران و سرمایه‌گذاری در این صنعت منصرف کرده است.

مدیریت شرکت دخانیات باید از ماهیت سیاسی به ماهیت علمی صنعتی تغییر کند. این ماهیت سیاسی است که باعث می‌شود یکی از کوتاه‌ترین معدل‌های عمر مدیریتی متعلق به شرکت دخانیات باشد. طرف می‌آید، سه ماه طول می‌کشد که فرق کاهو و توتون و تنباکو را تشخیص دهد. سه ماه طول می‌کشد فرایند را بشناسد. اگر خیلی مشتاق باشد و با جان و دل کار کند، سه ماه طول می‌کشد طول و عرض صنعت و وضعیت رقابت و ساختار شرکت و خط تولید و شیوه توزیع و… را متوجه شود اما تا به شناخت حداقلی می‌رسد، برکنار می‌شود و باز روز از نو روزی از نو.

نگاه سیاسی به این شرکت باید تغییر کند تا بتوان برای آن برنامه‌ریزی و آینده‌ای را ترسیم کرد. قدیمی‌های دخانیات می‌گویند دخانیات خاکش هم طلاست فقط باید عرضه داشته باشی و این طلا را جمع کنی. اگر نگاه سیاسی و جریانی از شرکت دخانیات برداشته شود این شرکت قابلیت ثروت‌سازی چند ده برابر اکنون را دارد. این یعنی هم بخشی از کشاورزان، هم تعداد زیادی از کارگران، هم افراد مختلفی در شبکه توزیع و هم بازنشستگان فولاد رفاه بیشتری خواهند داشت. اما برای اصلاح ساختار صنعت دخانیات ما نیاز به یک نگاه کاملا جدی علمی و کارشناسی در بدنه وزارت صمت داریم. نگاه منفی به این صنعت شده زیاد است تا جایی که متاسفانه مرکز حاکمیتی متولی صنعتی که بالاترین درآمدهای مالیاتی را برای کشور دارد بیشتر از ۶ ماه است با سرپرست اداره می‌شود. این صنعت نیازمند ورود سریع هر سه قوه برای اصلاح رویه‌ها و فرایندهاست تا بتواند همانند گذشته نقش بیشتری را در اقتصاد ایران بازی کند.