دانشنامه

تــوتـــون : یکی از نباتات صنعتی خانواده بادنجانیان و از جنس نیکوتیانا با نام علمی nicotiana tobacum L. و با 48=n2 کروموزوم می باشد. توتون گیاهی است دائمی ولی چون نمی تواند سرما و یخبندان را تحمل کند معمولاً به صورت یک ساله کشت می شود. از نظر طول روز، توتون یک گیاه روز کوتاه می باشد، اما واریته های بی تفاوت و روز بلند نیز وجود دارد.
ریشه : شکل و فرم ریشه در انواع توتون متفاوت می باشد ولی به طور کلی سیستم ریشه ای سطحی بوده و باتوجه به این که اندام های هوایی توتون (خصوصاً توتون های تیپ غربی) از رشد قابل توجه ای برخوردارند لذا ریشه تکیه گاه ضعیفی برای اندام های هوایی می باشد. در بعضی از انواع توتون ریشه اصلی رشد زیادتری نموده است. در گونه روستیکا سیستم ریشه افشان بوده و ریشه اصلی به انشعابات زیادی ختم می شود. ریشه در بوته توتون محل ساخت آلکوئید نیکوتین می باشد.
در زمان نشاء کاری اگر بوته دارای ریشه اصلی بلند باشد، معمولاً آن را قطع نموده تا ریشه های فرعی فراوانی تولید گردد.
لازم به ذکر است تحقیقات اخیر نشان داده است که بلند بودن ریشه اصلی در زمان نشاء کاری اگر همراه با برگشت ریشه به صورت بالا(سطح خاک) باشد باعث گل دهی زود هنگام توتون می گردد، بطوری که بوته توتون در ارتفاع کوتاه و با تعداد برگ کم به گل می نشیند که این پدیده از نظر زراعی مطلوب نمی باشد.
ساقه: فرم، رنگ ، قطر و ارتفاع ساقه در انواع مختلف توتون متفاوت می باشد، به طوری که کمترین ارتفاع متعلق به ارقام توتون تیپ شرقی (باسما) و بلندترین متعلق به ارقام توتون تیپ غربی (ویرجینیا و بارلی) و نیمه شرقی (ترابوزان) می باشد. ارتفاع بوته توتون از یک تا دو متر در شرقی و غربی و تا 3 متر و حتی بیشتر در انواع نیمه شرقی به چشم می خورد. قطر ساقه از پایین به بالا کم شده و در انتها به گل آذین ختم می شود. رنگ ساقه از سبز تا زرد متغیر می باشد. روی ساقه گره های زیادی که محل اتصال برگ به ساقه می باشند قرار دارد و بسته به واریته های مختلف توتون فواصل بین گره ها متفاوت می باشد. از محل گره های ساقه و عموماً گره های فوقانی ساقه و در اواخر رشد رویشی، جوانه های جانبی به وجود می آیند که به گل آزین ختم می شوند و این پدیده پس از عملیات سرزنی(قطع گل آذین)که به واسطه ی افزایش کیفیت برگ های بالائی در توتون های تیپ غربی (ازطریق رساندن مواد غذایی بیشتر به برگ) انجام می گیرد به حداکثر خود می رسد.
ساقه عموماً تا پایان دوره رشد به فرم قائم باقی می ماند و گاهی در بعضی واریته ها به علت داشتن ریشه های سطحی، عدم بستر مناسب و عوامل جوی مانند باد، بارندگی بیش از حد و آبیاری زیاد همراه با وزش باد شدید بوته از وضعیت قائم خارج می شود که اگر خوابیدگی بیش از حد نباشد تا حدی قابل برگشت می باشد. در شرایطی که ساقه گیاه کاملاً خوابیده شود و یا این که در اثر آفت جوانه انتهایی آن از بین برود جوانه های جانبی که بر روی گره های ساقه وجود دارند شروع به رشد می کنند و کشاورزان معمولاً قــوی ترین شـــاخه به وجود آمده را نگه داشته و بقیه را حذف می کنند. از اشکال به وجود آمده از ترکیب برگ و ساقه می توان در شناسائی واریته های توتون استفاده نمود، به طوری که اشکالی همــچون مخروطی، ذوزنقـــه ای ، لــوزی و استوانه ای نمایان می شود.
برگ: مهمترین قسمت گیاه توتون از نظر اقتصادی برگ توتون می باشد که بسته به تیپ زراعی توتون از نظر تعداد، اندازه، شکل ، رنگ، نحوه قرار گرفتن روی ساقه، وضع رگبرگ ها و سایر مشخصات با هم تفاوت دارند. معمولاً اکثر واریته های زراعی بین 20 تا 30 برگ تا حدودی کمتر تحت تاثیر محیط قرار می گیرد.
اندازه برگ در انواع توتون متفاوت می باشد. واریته های شرقی و نیمه شرقی نسبت به واریته های غربی (ویرجینیا و بارلی) ابعاد کوچکتری دارند ولی به طور کلی طول برگ توتون معمولاً بین 30 تا 70 سانتیمتر و عرض برگ از 12 تا 30 سانتیمتر نوسان دارد. در یک بوته توتون اندازه برگ ها متفاوت می باشد و معمولاً برگ های ناحیه کمر برگ بیشترین ابعاد و برگ های ناحیه لچه برگ کمترین ابعاد را دارند.شکل برگ ها معمولاً به صورت بیضی یا خنجری بوده و رأس برگ ها می تواند پهن یا نوک تیز باشند. برگ با زاویه ای بین 30 تا 80 درجه به ساقه متصل می باشد.
برگ در محل اتصال به ساقه دارای زائده ای به نام گوشوارک است که در واریته های مختلف اندازه آنها متفاوت است. در بعضی واریته ها زائده ای به نام بال نیز وجود دارد. قسمت وسط برگ از بقیه قسمت ها عریض تر است می توان از نسبت عرض به طول برگ در شناسائی واریته های توتون استفاده کرد.
سطح برگ توتون در واریته های مختلف متفاوت بوده و از صاف تا چین و چروکدار و مواج دیده می شود. لازم به ذکر است در توتون تیپ غربی واریته هایی که برگ هایی باچین و چروک بیشتری دارند بازارپسندی بهتری دارند.سطح برگ توتون پوشیده ازکرک یا پرز می باشد که از این کرک ها صمغ با رزین ترشح می شود. کناره های برگ نیز می تواند صاف یا مضرس باشد. رنگ برگ توتون بسته به نوع واریته و میزان کلروفیل از سبز روشن، سبز و سبز تیره متغیر است. رنگ برگهای توتون با شروع رسیدگی سبز روشن می گردد.
از آرایش برگ روی ساقه که به فیلو تاکسی معروف است می توان در شناسائی واریته های توتون استفاده کرد.
برگ توتون حاوی مواد شیمیائی متفاوتی است، ترکیبات شیمیائی موجود در برگ یکی از عوامل تعیین کننده کیفیت توتون می باشد. لازم به ذکر است میزان ترکیبات موجود در برگ تحت تأثیر عوامل مختلفی چون واریته ، آب و هوا، میزان و نوع کود، وضعیت خاک مزرعه ، زمان برداشت و نحوه خشکانیدن می تواند متغیر باشد.
قسمــت اعظـــم وزن بــرگ سبزتوتون را آب تشکیل می دهد بطوری که 90 درصد وزن برگ را می تواند شامل شود، این مقدار بسته به نوع واریته می تواند متفاوت باشد. غیر از آب بقیه قسمت وزن برگ را مواد شیمیائی تشکیل می دهد که شامل آلکالوئید ، قند، ترکیبات ازت دار، پروتئین ، نشاسته ، اسیدهای آلی ، پلی فنل ها و غیثره می باشد. مهمترین آلکالوئید برگ توتون را نیکوتین (C10 H14 N2 ) تشکیل می دهد.
آلکالوئیدهای فرعی دیگر شامل نور نیکوتین، نیکوترین ، آنابازین هستند.