وضعیت و عوارض مصرف دخانیات در ایران وجهان

وضعیت و عوارض مصرف دخانیات و مواجهه با دود دست دوم آن در ایران وجهان

اپیدمی مصرف دخانیات در جهان و ایران

درحال حاضر یک ميليارد و چهارصد میلیون نفر از جمعيت جهان سيگاري هستند.
84 درصد ‌از افراد سيگاري دركشورهاي درحال توسعه زندگي مي‌كنند.
ایران
حدود 8 میلیون نفر مصرف کننده مواد دخانی در کشور هستند.
در سال 1390 :
9/10درصد مصرف كننده سيگار بصورت روزانه هستند. (26/20% مردان و 63/0 زنان)
09/14 درصد مصرف كننده دخانيات (ساير مواد دخاني و سيگار) هستند (81/24 درصد مردان و 37/3 درصد زنان)
مصرف روزانه قلیان 5/3 درصد (7/4 درصد مردان و 3/2 درصد زنان) بوده است.
در سال 1395 :
13/14 درصد مصرف كننده دخانيات (ساير مواد دخاني و سيگار) هستند (16/25 درصد مردان و 01/4 درصد زنان)
1/10درصد مصرف كننده سيگار بصورت روزانه هستند.
مصرف دخانیات در روستا 44/15 و در شهر 62/13 درصد
بالاترین شیوع مصرف سیگار در استانهای مرکزی، آذربایجان غربی ، قزوین و البرز گزارش شده است.(بالای 30% در مردان )
بالاترین میزان مصرف دخانیات روزانه در استانهای جنوبی کشور (بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و فارس )گزارش شده است.
بالاترین میزان مصرف دخانیات روزانه در گروه سنی 45-54 سال گزارش شده است .(حدود 17%)

درصورت عدم برنامه ریزی و پیشگیری لازم در مهار اپیدمی دخانیات، کشورهای ایران، مصر و پاکستان تا 40 سال آینده بیشترین میزان مصرف دخانیات را خواهند داشت.

به دلیل افزایش روند مرگ و میر ناشی از بیماریهای غیر واگیر به ویژه در کشورهای در حال توسعه، سازمان جهانی بهداشت از دو دهه پیش بیماریهای غیر واگیر را جزء اولویت های بهداشتی کشورهای در حال توسعه اعلام کرده است

چهار بیماری عمده غیر واگیر شامل بیماریهای قلبی- عروقی، سرطان ها، بیماریهای مزمن ریوی و دیابت که به طور مستقیم با چهار عامل خطر اصلی قابل پیشگیری شامل تغذیه نامناسب، نبودن فعالیت بدنی مناسب، مصرف دخانیات و مصرف الکل وابسته هستند.

در همین راستا وزارت بهداشت در چارچوب اهداف نه گانه پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت با هدف کنترل بیماریهای غیر واگیر با هدف کنترل بیماریها و مرگ و میر ناشی از بیماریهای غیر واگیر تا سال 2025 میلادی  و با تکیه بر دانش نیروهای متخصص در سال 1394 اقدام به تهیه و تدوین سند NCD  سند ملی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیر واگیر نمود.

یکی از مهمترین عوامل زمینه ساز مشترک در اغلب بیماریهای غیر واگیر مصرف دخانیات است. بیماریهای غیر واگیر در حال حاضر در جهان  مسئول بیش از 53 درصد بار بیماریها می باشد و تا سال 2020 انتظار می رود این میزان به 60 درصد افزایش یابد.

یکی از اهدافی که تعهدات بین المللی ایران در قالب سند ملی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیر واگیر و عوامل خطر مرتبط با آن ها دنبال میکند کاهش 30 درصدی شیوع استعمال دخانیات تا سال 2020 است.

مرگ و میر
دخانیات شایعترین عامل قابل پیشگیری مرگ در جهان است
دخانیات مسئول 25 – 12% درصد مرگها در کشورهای صنعتی است
نيمي از مصرف كنندگان مواد دخاني به علت بيماريهاي ناشي از آن مي ميرند.
دخانیات سالیانه موجب مرگ7 میلیون نفر ار مردم جهان می شود
در حال حاضر در هر 6 ثانيه يك نفر بر اثر استعمال دخانيات در دنيا مي ميرد.
900 هزار نفر از مردم جهان در اثر مواجهه با دود دخانیات جان خود را از دست می دهند
مرگ و میر مرتبط با دخانیات تا سال 2030 به 8  میلیون مورد افزایش می یابد.
تا پایان قرن حاضر یک میلیارد مورد مرگ ناشی از دخانیات در جهان به وقوع خواهد پیوست
با فرض مصرف سالیانه 50 میلیارد نخ سیگار در کشور، وقوع حدود 50 هزار مورد مرگ ناشی از دخانیات در کشور پیش بینی می شود.

بیماری ها و عوارض بهداشتی مصرف دخانیات
سرطان لب تحتانی وحفره دهان در مصرف کنندگان قلیان و پیپ شیوع بالاتری دارد
بیماریهای از قبیل حملات آسم ، آبریزش از چشم وبینی وعفونت گوش میانی زیر در فرزندان افراد سیگاری بیشتر است
استعمال دخانيات عامل بروز 90% سرطان‌هاي ريه، 80% برونشيت مزمن و 25% بيماري‌‌هاي ريوي است.
مرگ و میر ناشی از دخانیات به تنهایی بیشتر از مجموع مرگ میر ناشی از HIV، سوء مصرف مواد، مصرف الکل، حوادث رانندگی و استفاده از اسلحه گرم می باشد
90% موارد سرطان ریه در مردان و 80% این موارد در زنان ناشی از مصرف دخانیات است
90% موارد مرگ و میر COPD ناشی از مصرف دخانیات است
افزایش خطر ابتلا به بیماری های زیر:
قلبی – عروقی (4-2 برابر)
سکته مغزی (4-2 برابر)
سرطان ریه در مردان (23 برابر)
سرطان ریه در زنان (13 برابر)
وزن كودكان متولد شده از مادران سيگاري 250 تا 300 گرم كمتر از ساير كودكان است.
مواجهه با دود دخانیات
مواجهه با دود قلیان برای اطرافیان بسیار خطرناک است
کودکان و زنان بیشترین قربانیان مواجهه با دود دست دوم دخانیات هستند
تقریبا نیمی از کودکان جهان در معرض مواجهه با دود دست دوم دخانیات قرار دارند
جدا کردن فضای مخصوص مصرف دخانیات از خطرات مواجهه با دود دخانیات کم نمی کند
خطر سکته مغزی در افرادی که در مواجهه با دود دخانیات هستند به اثبات رسیده است
خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی در مواجهه با دود دخانیات بین 20 تا 30 درصد افزایش می یابد.
خطر ابتلا به سرطان ریه در مواجهه با دود دخانیات بین 20 تا 30 درصد افزایش می یابد.
مواجهه با دود دخانیات مهمترین عامل در ایجاد سندرم مرگ ناگهانی نوزاد است
مواجهه با دود دخانیات عامل شناخته شده در بروز عفونت گوش میانی، آسم و خس خس سینه در کودکان است
700 میلیون کودک در جهان در معرض دود سیگار والدینشان در خانواده قرار دارند،
قلیان
هر وعده مصرف قلیان معادل مصرف 100 تا 200 نخ سیگار است
نیکوتین موجود در توتون قلیان قطعا اعتیاد به مصرف دخانیات را ایجاد میکند
يك ساعت در معرض دود قليان ديگران بودن، معادل مصرف 6 تا 8 نخ سيگار است
سل، تبخال، آنفولانزا و هپاتیت از جمله بیماری های منتقله ناشی از مصرف قلیان است
بیماری های ناشی از مصرف سیگار و قلیان، ازجمله سرطان ریه، آمفیزم، و سایر بیماری های قلبی عروقی مشترک است
ذغال مورد استفاده در قلیان خطر افزایش منواکسید کربن، فلزات سنگین و سایر مواد شیمیایی سرطانزا را در دود استنشاقی افزایش می دهد
سرطان های ریه، کبد و دهان در مصرف کنندگان قلیان بسیار شایع می باشد
بسیاری از ترکیبات سمی موجود در دود قلیان عامل اصلی در گرفتگی عروق و بیماری های قلبی عروقی می باشند
نوزادان متولد از مادران مصرف کننده قلیان حدود 100 گرم کاهش وزن دارند و در معرض ابتلا به بیماری های ریوی هستند

مواد و ترکیبات موجود در دود دخانیات
بیش از 7000 نوع ماده شیمیایی در دود مواد دخانی وجود دارد
70 نوع از ترکیبات موجود در مواد دخانی سرطانزا است
اقتصاد مصرف دخانیات
خسارات اقتصادی ناشی از مصرف دخانیات سالانه حدود نیم تریلیون دلار(500 میلیارد دلار ) برآورد شده است
در خانوار های فقیر و کم درآمد حدود 40 درصد از بودجه خانوار صرف خرید سیگار می شود
با فرض 50 ميليارد نخ مصرف، سالانه بطور متوسط 10000 ميليارد تومان در اثر استعمال دخانيات دود مي‌شود. (1% GDP)
سالانه  بين 20 تا 30 هزار ميليارد تومان صرف هزينه­هاي بهداشتي درماني ناشی از مصرف دخانیات می شود.
شش راهبرد کلیدی برگرفته شده از مفاد کنوانسیون تحت عنوان MPOWER:
پایش وضعیت شیوع مصرف دخانیات (Monitoring tobacco use)
حفاظت از افراد در برابر تماس با دود محيطي دخانيات(Protect people from tobacco smoke)
کمک به افراد برای ترک دخانیات (Offering help to quit tobacco use)
هشدار در مورد خطرات مصرف دخانیات) (Warn about the dangers of tobacco
اجرای ممنوعیت جامع تبلیغ، ترویج و حمایت از دخانیات (Enforce bans on tobacco advertising and promotion)
افزایش مالیات مواد دخانی(Raise taxes on tobacco products)
قاچاق:
يك عدد از هر 10 نخ سيگار و حجم عظيمي از محصولات دخاني مصرفي در جهان از كانال هاي غيررسمي و غيرقانوني مبادله مي شود.
خسارت ناشی از دست دادن درآمد سالیانه حدود 5/40 میلیارد دلار برآورد شده است.
قاچاق دخانیات در کشورهای با درآمد پایین و متوسط بیشتر از کشورهای با درآمد بالا وقوع می پذیرد.
چنانچه تجارت غیر قانونی محصولات دخانی متوقف شود، دولتها به طور سالیانه 3/31 میلیارد دلار افزایش درآمد داشته و تا سال 2030 از وقوع 164000 مورد مرگ زود هنگام در سال جلوگیری خواهد شد که بیشترین سهم آن در کشورهای با درآمد پایین و متوسط خواهد بود.

رابطه بین قیمت قانونی و تجارت غیر قانونی در سال 2007

گروه درآمدی بانک جهانی

قیمت میانگین قانونی یک پاکت

خسارت تجارت غيرقانوني سيگار در كشورهاي عضو اتحادیه اروپا معادل دست دادن درآمد سالیانه ماليات بيشتر از 10 ميليارد يورو مي باشد.
قاچاق محصولات دخاني موجب به دام انداختن افراد جوان در تجربه نمودن و مصرف اين محصولات مي شود.
تجارت غيرقانوني محصولات موجب از دست دادن درآمد مالياتي دولت مي شود
صنايع دخاني در سوء استفاده از خلاء هاي سيستم حاكميتي كنترل دخانيات به نفع تجارت غيرقانوني محصولات دخاني شناخته شده اند.
در طول سالهای 2000 تا 2014، قیمت سیگار در انگلستان بیشتر از دو برابر شد، در حالی که شیوع سیگار کشیدن و تجارت غیرقانونی کاهش یافته و درآمد مالیات غیر مستقیم دخانیات افزایش یافته.
تحقيقات سازمان جهاني بهداشت در بين 76 كشور جهان نشان داده است كه رابطه معكوس سهم قاچاق كالاي ماليات و قيمت محصولات دخاني، با انجام اقدامات امنیتی کنترلی ميزان قاچاق اين محصولات كاهش و از طرفی درآمد دولت ها افزایش يافته است.

مالیات:
طبق گزارش بانك جهاني افزايش ميزان 10 درصد قیمت محصولات دخانی از طریق ماليات موجب كاهش شيوع مصرف دخانيات تا حدود 4 درصد در كشورهاي با درآمد بالا و حدود 5 درصد در كشورهاي با درآمد متوسط مي شود.
70 درصد افزايش قيمت محصولات دخاني موجب پيشگيري از بروز مرگ ناشي از دخانيات در يك چهارم جمعيت كنوني مصرف كننده مواد دخاني مي شود.

وضعیت مالیات دخانیات در کشور

مطابق ماده 73 برنامه ششم توسعه :

مالیات هر پاکت انواع سیگار تولید داخلی به میزان ده درصد (10%) قیمت درب کارخانه و تولید مشترک بیست درصد (20%)، تولید داخل با نشان بین المللی (برند) بیست و پنج درصد (25%) قیمت درب کارخانه و وارداتی به میزان چهل درصد (40%) قیمت کالا، بیمه و کرایه تا بندر مقصد(CIFسیف) تعیین می گردد.
مالیات انواع توتون پیپ و تنباکوی آماده مصرف تولید داخلی به میزان ده درصد (10%) قیمت درب کارخانه و وارداتی به میزان چهل درصد ( 40%) قیمت کالا، بیمه و کرایه تا بندر مقصد(CIFسیف)تعیین می گردد.

تبصره – صد در صد (100%)درآمد های حاصل از اجرای بند (الف)این ماده طی ردیف هایی که در بودجه های سنواتی مشخص می شود در جهت کاهش مصرف دخانیات، پیشگیری و درمان بیماریهای ناشی از آن، بازتوانی و درمان عوارض حاصله از مصرف آن و توسعه ورزش موضوع بند (ب) ماده( 69) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2)  مصوب 4/12/93در اختیار وزارتخانه های ورزش و جوانان، آموزش و پرورش و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار می گیرد.

دبيرخانه ستاد كشوري كنترل دخانيات

مرکز سلامت محیط و کار

اهم اقدامات انجام شده دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات در سال 1395

اجرای برنامه های آموزشی، تحقیقاتی و ارتقاء سلامت:
برگزاری روز جهانی و هفته ملی بدون دخانیات در دانشگاههای سراسر کشور و نیز ستاد وزارت
برگزاری “کمپین قلیانها را گلدان کنیم ” در دانشگاههای سراسر کشور و جلب مشارکت مسئولین در این زمبنه
ساماندهی عرضه محصولات دخانی:
آغاز طرح ساماندهی و ثبت اطلاعات عاملین مجاز در سامانه ایرانیان اصناف از تاریخ 1/5/95
اعلام تعداد 210 هزار واحد صنفی سوپرمارکت، خواربار فروش و سقط فروش دارای پروانه کسب از سوی سازمان اصناف و بازرگانان ایران
ثبت اطلاعات عاملین مجاز در سامانه ایرانیان اصناف به تعداد 4000 واحد صنفی تا پایان مرداد ماه و افزایش آن به 24 هزار مورد در دی و بهمن و در نهایت  28 هزار مورد تا پایان سال 1395
پیگیری ممنوعیت عرضه قلیان در اماکن عمومی
برگزاری مانور های مشترک در خصوص ساماندهی مراکز فاقد مجوز عرضه قلیان در هفته بدون دخانیات و استمرار آن تا پایان سال در دانشگاههای سراسر کشور
پیگیری مستمر بخشنامه وزارت صنعت و معدن و معاونت بهداشت در خصوص خروج عرضه قلیان از صنف قهوه خانه داران و ممنوعیت عرضه در سایر صنوف طبق ماده 28 قانون نظام صنفی
افزایش تعداد دانشگاههای موفق به حذف کامل در 29 دانشگاه علوم پزشکی پایان سال 95

پیگیری و نظارت بر اجرای قانون ممنوعیت تبلیغات محصولات دخانی:
انجام بازدیدهای میدانی مشترک از مراکز عرضه و فروش ادوات و ابزار آلات قلیان و نظارت بر عدم نمایش مستقیم محصولات دخانی
ساماندهی قفسه های فروش محصولات دخانی در اماکن عرضه این محصولات و خارج شدن آنها از معرض دید عموم جهت جلوگیری از نمایش برند و تبلیغات در اکثر دانشگاههای کشور
پیگیری موارد مرتبط با پروتکل ریشه کنی تجارت غیر قانونی محصولات دخانی:
پیگیری مستمر اجرایی شدن سیستم رهگیری محصولات دخانی از مرکز برنامه ریزی و نظارت بر دخانیات کشور و ستاد قاچاق
اجرایی شدن سیستم رهگیری و ردیابی و شناسه کالای محصولات دخانی تا پایان سه ماهه اول سال 1396
پیگیری مستمر موضوع تسلیم سند تصویب پروتکل از امور بین الملل و وزارت امور خارجه
ادغام خدمات مشاوره پیشگیری و ترک دخانیات در شبکه:
تهیه و تدوین بسته های آموزشی و دستور العمل برنامه ترک دخانیات در نظام شبکه جهت پزشک، بهورز و مراقب سلامت
ادغام برنامه ترک دخانیات در نظام شبکه

استانداردهای دخانیات:
خرید تجهیزات و دستگاههای مورد نیاز آزمایشگاه مرجع محصولات دخانی
نمونه برداری از 76 نوع تنباکوی معسل و 743 آنالیز بر روی نمونه های مذکور و اعلام نتایج نمونه برداری و آنالیز به دانشگاههای علوم پزشکی و دستگاههای ذیربط
بازدید از کارخانه ها و کارگاههای تولیدی تنباکو و سیگار در دانشگاههای علوم پزشکی کشور

برنامه های پژوهشی مرتبط با دبیرخانه کنترل دخانیات:
اجرای طرح بین المللی GYTS در سراسر کشور در دانش آموزان 15-13 ساله با همکاری وزارت آموزش و پرورش
همکاری با دفتر پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر در اجرای طرح STEPS در سراسر کشور

الصاق هشدار های بهداشتی و ساده سازی بسته بندی محصولات دخانی:
نظر سنجی در خصوص تصاویر هشداردهنده بهداشتی و انتخاب بهترین و موثر ترین تصاویر از میان آنها جهت طرح پیشنهاد در یازدهمین جلسه ستاد
بازنگری و تهیه پیش نویس دستورالعمل الصاق هشدار های بهداشتی و ساده سازی بسته بندی محصولات دخانی

دبيرخانه ستاد كشوري كنترل دخانيات

مرکز سلامت محیط و کار